Haddii ay jirto fikrad aan la garanayn dadka isticmaala, taasi shaki la’aan waa midka ku xiran qalooca laalaabka. Ilaa heer ay aad u adag tahay in la fahmo maaddaama codsigeedu uusan ciriiri ahayn taasna waxay ka dhigan tahay inaysan ahayn afka khubarada dhaqaalaha. Hagaag, qalooca laftirka asal ahaan waxaa loola jeedaa xiriirka ka dhexeeya dakhliyada canshuuraha iyo heerarka canshuuraha. Haddaba waa maxay halbeegga dhaqaale ee loo adeegsadaa? Hagaag, wax muhiim u ah ururinta canshuuraha ayaa isbeddelaya iyadoo wax laga beddelayo sicirka canshuurta. Markaa sidan, dhaqaaleyahannadu way awoodaan in la sameeyo siyaasad maaliyadeed oo sax ah iyo dareen dheellitiran.
Waa inaad ogaataa in qaloocaani uu faafiyey dhaqaaleyahan Arthur Laffer, sidaa darteed waxay leedahay magacan oo dad badan ka yaabin kara. In kasta oo ay horeba u ahayd xilligii ay Carabtu dhaqan ahaan u badnayd, haddana aasaaska tusaalahan waxaa loo dhigay si loo qiyaaso dadaalka maaliyadeed. Sidaa darteed, ma aha a fikradda casriga ah, sida hay'adaha fikradaha qaarkood aaminsan yihiin in canshuurtu tahay edbintooda koowaad. Wax kale oo aad u kala duwan ayaa ah in aanu aad u baahnayn xilligan. Sababtoo ah saameyn ahaan, sidan maahan.
Qalooca laalaabku wuxuu ka muuqday siyaasadaha lagu soo saaray adduunka tobannaankii sano ee la soo dhaafay. Dareenkan, 80-yadii, Madaxweyne Ronald Reagan wuxuu ka mid ahaa kuwa ugu khuseeya ee dhaqan galiyay in la horumariyo siyaasada maaliyadeed ee barnaamijkiisa dawladeed. Dhinaca kale, caddeymaha ayaa sidoo kale muujinaya in madaxweynaha hadda ee Mareykanka, Donald Trump, waxay dooratay istiraatiijiyaddan si ay u fuliso istiraatiijiyadeeda canshuurta. Sidaad u aragto, qalooca lafa-goobeed wuxuu leeyahay muhiimad gaar ah dhaqaalaha adduunka.
Qalooca dariiqa oo kuxiran dakhliga
Haddii wax ay tilmaamayaan qalooca Laffer ee kor ku xusan ay tahay, canshuuraha waa la kordhin karaa si loo yareeyo dakhliga halkii laga kordhin lahaa. Muxuu Art Laffer miiska ula keenay gooladahaas ayaa ahaa in haddii aad dooneysid dakhli badan ay ka fiicnaan lahayd cashuuraha hoose si loo kiciyo kobaca dhaqaalaha iyo dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha. Waa dood qayb wanaagsan oo ka mid ah salaadiinta adduunka ay kor u qaadaan. Laga soo bilaabo Mariano Rajoy ilaa Donald Trump iyo ficil ahaan wax ka reeban. Kaliya maahan waqtigan, laakiin tobannaankii sano ee la soo dhaafay sida lagu arkay dib u eegista taariikhda.
Dhinaca kale, tan iyo markii uu xukunka la wareegay Mareykanka, kooxda dhaqaalaha ee Madaxweyne Ronald Reagan waxay gaareen gunaanadka in soo jeedinta in canshuurta laga dhigo kobcinta kobaca dhaqaalaha waxay noqotay mid si adag u dhegsan iyada oo qayb ka ah caqiidada dhaqaale ee Xisbiga Jamhuuriga. Ilaa heer ay tahay qiime ay hadda qaateen siyaasiyiin gaar ah iyo xisbiyo siyaasadeed. Marka la eego, waa in la xusuusnaadaa in canshuur dhimista Reagan ay kordhisay hoos u dhaca, iyadoo gacan ka geysaneysa in kor loo qaado dulsaarka ilaa 20%, taas oo iyaduna gacan ka geysatay hoos u dhaca dhaqaale ee soo raacay.
Sidee qalooca u horumaraa?
Kadib xoogaa falsafad falsafadeed ah oo ku saabsan waxa qallooca Laffer yahay, waxaa la joogaa waqtigii la tilmaami lahaa sida ay u horumarto. Tanina way yara dhib badan tahay in la arko maaddaama ay u baahan tahay barasho dheeri ah oo ku saabsan dhinaca isticmaalayaasha. Dareenkan, qallooca Laffer wuxuu leeyahay qaab U rogay, halka marka sicirka uu yahay 0 aruurintu ay noqonayso eber, dhanka kalena marka qiimuhu 100% yahay, ururintu sidoo kale waa eber maadaama ay aad u badan tahay.
Sharaxaad kale oo lagu fahmayo garaafyadaan adag waa in maskaxda lagu hayaa in xad dhaafkan qalooca ee aan soo tilmaanay ay macquul yihiin in la fahmo wixii hada ka dambeeya. Tan iyo haddii heerka canshuurtu yahay 0% ururinta waxay noqon doontaa waxba kama jiraan. Si kale haddii loo dhigo, Gobolku waxba ka heli maayo lacagta ay shaqaystaan shaqaalaha iyo shirkadaha. In kasta oo liddi ku ah, haddii heerka cashuurtu yahay 100%, ama wixii la mid ah, ugu badnaan, waxaa loo fasiran doonaa in Gobolku qaadan doono dhammaan mushaharka dadka iyo dhammaan faa'iidooyinka shirkadaha. Runtii maxay tan macnaheedu tahay? Waa hagaag, wax fudud oo la fahmi karo maadaama aysan jirin dhiirigelin la shaqeynayo, sidaas darteedna ay waxyeello weyn u geysan karto dhaqaalaha guud ahaan.
Soo-gaadhista gooladahan
Dabcan, gooladaha ka soo bilaabmay maskaxda dhaqaaleyahan weyn ee caalamiga ah waxaa laga soo saari karaa fikrado badan oo xitaa gaari kara berrinka dhaqaala-dhaqaaleedka. Sababtoo ah saameyn ahaan, haddii fasiraadda laga heli karo falanqaynta goobahan khaaska ah lagu garto wax, waa sababta oo ah marka heerarka cashuurtu aad u sarreeyaan, waxay noqon kartaa calaamad aad u adag oo dhiirigelin la'aan si dadku shaqo u raadsadaan. Sababta ayaa ah maxaa yeelay qeyb ka mid ah mushaarkiisa wuxuu aadaa canshuuraha aan la jeclayn. Taas oo ay doorbideyso in laga baxo kheyraadka kale, sida doorbidida aruurinta gargaarka ama kabista shaqo la'aanta.
Laga soo bilaabo dhacdadan guud, lama ilaawi karo hadda wixii ka dambeeya in gooladaha ay muujinayaan isbeddelka siyaasada maaliyadeed ee dal. Ilaa heer laga gaadhayo go’aanka haddii ay ballaadhsan tahay ama ay liddi ku tahay, waxay dooraneysaa qaab xaddidan oo xaddidan. Halka ay ku sugan yihiin kuwa raacsan labadan moodel, keen canshuur muwaadiniinta, sida ka socota xilligan qayb weyn oo ka mid ah dalalka adduunka. Kuwa difaaca, sida xaalada jagooyinka xorta ah, dhimista canshuuraha si kor loogu qaado dhaqaalaha. Ama difaacayaasha jagooyinka xasiloon ee tilmaamaya kororka la mid ah qaaciddada inay lacag badan ku helaan kharashka dadweynaha iyo kaalmada bulshada.
Siyaasadaha maaliyadeed oo ah hub siyaasadeed
Shaki kuma jiro in canshuuraha ay si tartiib tartiib ah u noqotay aalad siyaasadeed oo dhinacyada ah iyagoo raadinaya codka shacabka. Dareenkan, waxa loogu yeero qalooca Laffer waa halbeeg awood badan leh oo lagu ogaanayo midka uu yahay awooda cashuurta ee qiimayaasha. Layaab ma leh, in garaafyadeeda heerka cashuurta ee dal ama aag dhaqaale leeyahay lagu ogaan karo dhibaatada aan caadiga ahayn. Dabcan, oo leh ujeedo ka weyn sidii loo marin lahaa xeelado kale ama tusaalooyin kale oo fasiraad ah. Dabcan waa mid ka mid ah faa'iidooyinka ay qaabkan falanqeynta ah ay ku siin karto.
Jid kale, waxaa jira aragtiyo badan oo ku saabsan qaloocaas oo sharraxaya sababta ay shirkaduhu u bixiyaan canshuur ka yar tan fasallada dhexe. Waxay ka sarreysaa dhammaan fasiraad laga soo qaadan karo tan tusaalaha isbarbardhiga ee aragtida siyaasadeed. Iyo sidoo kale in la fahmo xaaladaha kale ee lagu horumarin karo daaweynta canshuurta. Iyo in sikastaba ay udhacdo dhamaan muwaadiniinta, hal dhinac ama midkale sida kor lagu sharaxay. Sababtoo ah lama iloobi karo in fasiraado badan la siin karo waxa qallooca aadka u gaarka ah ee aan kaga hadlayno qodobkan uu leeyahay.
Nuxurka horumarkiisa
Si kastaba xaalku ha ahaadee, waxaa jira hal shay oo aad ugu cad dhammaan falanqeeyayaasha iyo dhaqaaleyahannada. Waana inay la xiriirtaa xaqiiqda in abuuraheeda uu ku qiyaasay inay jirto meel ugu fiican oo Gobolku ku ururiyo inta ugu badan isagoo ku soo dallacaya ugu yar ee suurtagal ah: ururinta canshuuraha waxay kordhisaa ururinta Gobolka. Laakiin waa maxay dhibaatada dhabta ah ee xaaladani leedahay? Hagaag, maxaa yeelay waxay u egtahay niyad jab dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha. Ilaa heer loo maleyn karo in xaqiiqda yareynta canshuuraha ay kordhin doonto aruurinta maxaa yeelay waxaa sii badanaya dadka doonaya inay shaqeeyaan oo maalgashadaan. Dareenkan, waxay faa'iido u yeelan kartaa in kor loo qaado dhaqdhaqaaqa dhaqaale bilowga.
Dhanka kale, lama iloobi karo waqti kasta in qalooca Laffeer uu yahay matalaad muuqaal ah oo ku saabsan sida kala duwanaanta heerka canshuurta (10%, 40%, 50%, ...) u saameyn karto wadarta guud ee canshuur ururinta ee cashuurta. Aad ayey faa'iido ugu leedahay nooc kasta oo cabbiraadda ah ee dhaqaaleyahanno kuwaas oo ku imaan kara dhibaatada dhabta ah ama xallinta siyaasadaha maaliyadeed ee ay ku dhaqmaan dowladaha. Tusaale ahaan, xaqiiqda ah in cashuur kordhin waxay dhiirrigelin doontaa dhaqaalaha madow iyo khayaanada. In kasta oo liddi ku ah, waxaa kale oo xusid mudan saamaynta kala duwanaanshaha canshuuraha ee dakhliga raasumaalka (faa'iidooyinka raasumaalka ee loo maro maalgashiga suuqa saamiyada, dhigaalka ama xitaa hantida maguurtada ah) ee sinnaanta sare.
Sikastaba xaalku ha ahaadee, iyo gabagabada waxaa la dhihi karaa iyada oo loo marayo garaafyadan ay kujiraan gooladaha, sicirka canshuurta ee hooseeya uma baahna inuu sidoo kale kordhiyo uruurinta, maadaama aysan daruuri aheyn inuu kordhiyo dhaqdhaqaaqa ama uu dhiiri geliyo isticmaalka. Dareenkan, wax walba waxay ku xirnaan doonaan raacitaanka tallaabooyinka kale ee dhaqaale ee dheeraadka ah.